Czy czujesz, że Twoje relacje z innymi są trudne, a emocje często wymykają się spod kontroli? Być może dotyczy Cię problem zaburzeń osobowości. Sprawdźmy, czym dokładnie są te zaburzenia, jakie mają objawy i jak wpływają na codzienne życie – zarówno w sferze osobistej, jak i zawodowej.
Czym są zaburzenia osobowości?
Zaburzenia osobowości stanowią heterogeniczną grupę schorzeń psychicznych, które cechują się utrwalonymi i maladaptacyjnymi schematami myślenia, przeżywania oraz działania. W psychologii klinicznej termin ten odnosi się do głęboko zakorzenionych rysów osobowości, które znacząco zakłócają zdolność jednostki do efektywnego funkcjonowania w różnych obszarach życia, w tym w relacjach interpersonalnych, zawodowych oraz edukacyjnych.
Osoby dotknięte zaburzeniami osobowości często zmagają się z regulacją emocji, adekwatną percepcją własnej osoby i otoczenia, a także z tworzeniem trwałych i satysfakcjonujących więzi. Często występuje u nich **emotional instability**.
Definicje zaburzeń osobowości znajdują się w międzynarodowych systemach klasyfikacyjnych, takich jak ICD (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, publikowana przez Światową Organizację Zdrowia – WHO) oraz DSM (Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych, wydawany przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne – APA). Systemy te oferują precyzyjne kryteria diagnostyczne, które wspomagają specjalistów w identyfikacji konkretnych zaburzeń. Na przykład, zgodnie z DSM-5, zaburzenie osobowości charakteryzuje się uporczywym wzorcem doświadczeń wewnętrznych i zachowań, który wyraźnie odbiega od norm kulturowych danej jednostki.
W zależności od specyficznego typu zaburzenia, osoby z zaburzeniami osobowości mogą manifestować różnorodne problemy. Mogą to być trudności z obdarzaniem innych zaufaniem (jak w przypadku zaburzenia paranoicznego), problemy z nawiązywaniem bliskich relacji (obserwowane w zaburzeniu schizoidalnym lub unikającym), znaczna impulsywność i emocjonalna niestabilność (charakterystyczne dla zaburzenia borderline), nadmierna potrzeba adoracji (cecha zaburzenia narcystycznego) lub skrajny perfekcjonizm i przymus kontroli (dominujące w zaburzeniu anankastycznym).
Te powtarzalne wzorce zachowań powodują cierpienie i utrudniają codzienne funkcjonowanie.
Podstawowe aspekty zaburzeń osobowości
Zaburzenia osobowości wyróżniają się utrwalonymi i niezmiennymi sposobami funkcjonowania, które wyraźnie odbiegają od norm społecznych i kulturowych. Te głęboko zakorzenione schematy myślenia, przeżywania emocji i działania cechuje sztywność oraz brak elastyczności, co wywołuje znaczne problemy w codziennym życiu, zarówno osobistym, jak i zawodowym.
Osoby z zaburzeniami osobowości często zmagają się z tworzeniem i utrzymywaniem bliskich relacji z innymi, co wynika z ich specyficznego sposobu postrzegania siebie i otoczenia.
Podstawą diagnozy zaburzeń osobowości są systemy klasyfikacyjne, takie jak Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób (ICD), publikowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), oraz Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych (DSM), wydawany przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (APA).
Zaburzenia te dzieli się na trzy zasadnicze klastry: A, B i C. Do klastra A zaliczane są zaburzenia charakteryzujące się ekscentrycznością lub dziwacznością w zachowaniu, na przykład zaburzenie paranoiczne, schizoidalne i schizotypowe. Klaster B obejmuje zaburzenia dramatyczne, charakteryzujące się silnymi emocjami i impulsywnością, takie jak zaburzenie dyssocjalne (antyspołeczne), borderline, histrioniczne i narcystyczne.
Natomiast w klastrze C znajdują się zaburzenia lękowe i unikające, w tym zaburzenie unikające, zależne oraz anankastyczne (obsesyjno-kompulsyjne). Te uporczywe i głęboko zakorzenione wzorce zachowań, stanowiące istotę zaburzeń osobowości, są źródłem cierpienia zarówno dla osoby dotkniętej zaburzeniem, jak i dla jej bliskich.
Charakterystyka emocjonalna i behawioralna
Zaburzenia osobowości przejawiają się szerokim spektrum zachowań.
Osoby z borderline, zaburzeniem z klastra B, mogą doświadczać nagłych zmian nastrojów i paraliżującego strachu przed porzuceniem, co negatywnie odbija się na ich relacjach interpersonalnych.
Z kolei osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości, także należącym do klastra B, mogą charakteryzować się deficytem empatii i wyolbrzymionym poczuciem własnej wartości, nieustannie zabiegając o adorację.
Natomiast osoby z unikającym zaburzeniem osobowości, z klastra C, często zmagają się z intensywnym strachem przed oceną negatywną i unikają kontaktów społecznych.
Te utrwalone wzorce myślenia, emocji i postępowania wpływają destrukcyjnie na codzienne życie i interakcje z otoczeniem, generując cierpienie zarówno dla osoby z zaburzeniem, jak i jej otoczenia. Nierzadko obserwuje się u nich ograniczoną zdolność adaptacji do zmieniających się okoliczności.
Przyczyny i manifestacje zaburzeń osobowości
Przyczyny zaburzeń osobowości są złożone i rzadko wynikają z jednego, konkretnego czynnika. Zazwyczaj stanowią wypadkową uwarunkowań genetycznych, doświadczeń z okresu dzieciństwa oraz oddziaływań środowiskowych.
Badania ujawniają, że osoby z borderline personality disorder często doświadczały w przeszłości traum, takich jak zaniedbanie emocjonalne lub akty przemocy. Natomiast w przypadku zaburzenia schizotypowego, obserwuje się korelacje ze zmniejszoną objętością płata czołowego mózgu.
Sposoby, w jakie manifestują się zaburzenia osobowości, są zróżnicowane i bezpośrednio związane z typem zaburzenia. Na przykład, osoby z zaburzeniem paranoicznym mogą permanentnie podejrzewać swoje otoczenie o niecne zamiary, co negatywnie wpływa na ich relacje interpersonalne.
Z kolei osoby z zaburzeniem dyssocjalnym (antyspołecznym) mogą ignorować zasady społeczne i prawa innych, wykazując brak empatii. Niezależnie od konkretnego rodzaju zaburzenia, osoby te doświadczają realnego cierpienia i napotykają trudności w codziennym życiu, wynikające z utrwalonych i maladaptacyjnych schematów myślenia oraz zachowania.
Czynniki genetyczne i środowiskowe
Geny odgrywają ważną rolę w kształtowaniu się zaburzeń osobowości, choć nie są wyłącznym czynnikiem przyczynowym. Badania dowodzą, że pewne cechy charakteru, zwiększające skłonność do wystąpienia tych zaburzeń, mogą być dziedziczone. Dotyczy to zwłaszcza temperamentu, czyli wrodzonych skłonności do specyficznych reakcji.
Przykładowo, osoby z zaburzeniem osobowości typu borderline często doświadczają silnej chwiejności emocjonalnej, która może mieć podłoże genetyczne. Należy jednak pamiętać, że geny jedynie zwiększają podatność na rozwój zaburzenia, a nie determinują jego wystąpienia.
Środowisko, w którym dorasta dziecko, ma zasadniczy wpływ na rozwój zaburzeń. Negatywne doświadczenia z okresu dzieciństwa, takie jak zaniedbanie emocjonalne, przemoc fizyczna lub psychiczna oraz niestabilne relacje z opiekunami, mogą poważnie wpłynąć na kształtowanie się osobowości i zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń w życiu dorosłym.
Zdarzenia o charakterze traumatycznym mogą zakłócić rozwój prawidłowych strategii radzenia sobie ze stresem i regulacji emocji. W przypadku osób z zaburzeniem osobowości paranoicznej, charakteryzującej się irracjonalną nieufnością i podejrzliwością wobec innych, doświadczenia nadużyć lub zdrady w dzieciństwie mogą odgrywać istotną rolę. Zatem, aby kompleksowo zrozumieć przyczyny zaburzeń osobowości, kluczowe jest uwzględnienie zarówno genetycznych predyspozycji, jak i wpływu środowiska.
Przykładowe objawy zaburzeń osobowości
Zaburzenia osobowości manifestują się poprzez szeroki wachlarz symptomów, różniących się w zależności od konkretnego typu zaburzenia. Osoby z zaburzeniem paranoicznym, zaliczanym do klastra A, cechuje nieuzasadniona podejrzliwość i nieufność wobec innych. Ich relacje interpersonalne są naznaczone trudnościami, wynikającymi z permanentnych obaw i lęków, będących konsekwencją skrajnego sposobu postrzegania rzeczywistości.
Natomiast osoby z zaburzeniem schizoidalnym, również przynależnym do klastra A, prezentują dystans wobec kontaktów społecznych oraz apatię, co skutkuje izolacją i unikaniem interakcji z innymi.
W obrębie klastra B, osoby z zaburzeniem dyssocjalnym (antyspołecznym) ignorują prawa innych i wykazują deficyt empatii, co negatywnie odbija się na ich zdolności do adaptacji w społeczeństwie. Osoby z zaburzeniem typu borderline doświadczają intensywnych wahań nastroju, lęku przed odrzuceniem i niestabilności w relacjach, co utrudnia im budowanie trwałych związków.
Z kolei osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości wyróżniają się poczuciem własnej wyjątkowości i brakiem wrażliwości na potrzeby innych, w związku z czym poszukują ciągłego uznania i adoracji.
Osoby z unikającym zaburzeniem osobowości, klasyfikowanym w klastrze C, zmagają się z głębokim poczuciem niedopasowania i nadwrażliwością na krytykę, co prowadzi do unikania sytuacji społecznych. Osoby cierpiące na zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (anankastyczne) charakteryzują się silnym przywiązaniem do zasad, perfekcjonizmem oraz potrzebą sprawowania kontroli, co ogranicza ich zdolność do elastycznego reagowania na zmiany w otoczeniu.
Te trwałe i maladaptacyjne wzorce zachowań oraz wewnętrznych przeżyć negatywnie wpływają na codzienne funkcjonowanie i relacje interpersonalne, generując cierpienie i redukując zdolność adaptacji.
Problemy w relacjach zawodowych i społecznych
Zaburzenia osobowości, kategoryzowane w systemach takich jak ICD (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób WHO) i DSM (Diagnostyczny i Statystyczny Podręcznik Zaburzeń Psychicznych APA), wywierają istotny wpływ na życie społeczne i zawodowe dotkniętych nimi osób.
Osoby, u których występują zaburzenia ze spektrum klastra A, wyróżniającego się zachowaniami ekscentrycznymi, na przykład paranoiczne zaburzenie osobowości, cechujące się brakiem zaufania i podejrzliwością, mogą doświadczać trudności w tworzeniu relacji zawodowych opartych na wzajemnym szacunku. Przykładowo, osoba z paranoicznym zaburzeniem osobowości może mylnie interpretować zachowania innych, co może prowadzić do konfliktów i poczucia izolacji.
Klaster B obejmuje zaburzenia charakteryzujące się dramatycznością i impulsywnością. Natomiast osoby z zaburzeniem borderline, przejawiające niestabilność emocjonalną i obawę przed odrzuceniem, mogą mieć problemy z utrzymaniem trwałych relacji w pracy zespołowej. Jest to często spowodowane nagłymi zmianami nastrojów i trudnościami w kontrolowaniu emocji. Z kolei osoba z narcystycznym zaburzeniem osobowości może napotykać przeszkody we współpracy zespołowej z powodu deficytu empatii i silnej potrzeby bycia podziwianym.
W klastrze C dominują zaburzenia lękowe, takie jak unikające zaburzenie osobowości, które charakteryzuje się unikaniem kontaktów społecznych. To z kolei może skutkować wykluczeniem zarówno w życiu zawodowym, jak i społecznym. Osoba z unikającym zaburzeniem osobowości, z powodu obawy przed negatywną oceną, może unikać prezentacji publicznych lub spotkań towarzyskich, co ogranicza jej rozwój zawodowy.
Te wzorce zachowań, głęboko zakorzenione w zaburzeniach osobowości, wpływają negatywnie na zdolność jednostki do efektywnej integracji w środowisku pracy i w społeczeństwie.
Artykuły powiązane:
